De onmogelijkheid van collectieve rouw ★★★★

Soms wordt een voorstelling onverwacht actueel. Terwijl half Nederland zich stort op het rs van de nabestaanden van de slachtoffers van de vliegtuigramp in Libië, ging op Hemelvaartsdag tijdens Festival Hartstocht van Het Zuidelijk Toneel de buitenvoorstelling Amora in première.

Deze nieuwe toneeltekst van Peer Wittenbols, geregisseerd door zijn vaste kompaan Rob Ligthert – het duo is er na twee jaar gelukkig weer – legt haarfijn de vinger op de complexiteit van verdriet. Collectieve rouw is onmogelijk, is de conclusie na twee uur ijzersterk theater in de open lucht.
Iedereen, man, vrouw, moeder of vriend, heeft zijn eigen onvoorspelbare reactie op de plotselinge dood van een dierbare. Bovendien: het leed moet ingepast in het dagelijks leven. Hoe graag we ook meelevend willen zijn en denken te anticiperen op andermans gevoelens, rouw kunnen we slechts met terugwerkende kracht bevatten.
‘Ik begrijp het… bijna’, zegt generaal Hektor aan het slot, wanneer hij naast zijn vrouw Iona de afscheidsbrief leest van hun aan het front gesneuvelde zoon Leander. Het is een liefdevolle opmerking na veel harde als ook hilarische dialogen vol onbegrip, teleurstelling, troost, verbittering en, niet te vergeten, erotiek.

Wittenbols brengt in Amora allerlei uitersten knap samen: passie, verlangen en hereniging met cynisme, rouw en afscheid. Een hechte gemeenschap wacht zinderend op de thuiskomst van uitgezonden soldaten.
Dan blijkt nota bene de zoon van de generaal dodelijk toegetakeld. Moeder Iona – in één nacht grijs geworden – zoekt verdwaasd naar houvast. Vader Hektor zwalkt tussen protocol, schaamte en mannelijkheid. Een koor van weduwen beklaagt de dode en hun dorre bestaan, maar wakkert ook onderhuidse lusten aan. Hoertje Orsa weet wat een oorlog met mannen doet. En verloofde Stella wacht haar Fabio smachtend op met een megaballon met haar foto, terwijl haar vriend ginds haar gezicht vergat.

Op een groot vierkant van grind, als een militaire begraafplaats, rolt deze burleske tragedie van dorpse scènes op karren, naar intiem onbegrip tussen geliefden en tot slot een protocollaire speech op een podium. Nergens is de situatie realistisch – eerder hilarisch, gul en vet – en toch grijpt die naar de strot.
Oorlogstrauma’s, moederliefde, hartstocht, verdriet, dat alles komt aan bod in het mooie spel van de onderkoelde Iona van Raymonde de Kuyper, de vertwijfelde Hektor van Paul R. Kooij, het bejaarde lijk van Nanette Edens, de wulpse deerne van Saar Vandenberghe, de jonge veteraan Fabio van Justus van Dillen en de ervaren hoer van Astrid van Eck.

De Volkskrant

Amora: over liefde en rouwen

Eens in de zoveel tijd verschijnt er weer zo'n onheilstijding in de krant: 'Nederlandse militairen gesneuveld in Oeroezgan'. Afschuwelijk voor de direct betrokkenen, maar voor de meeste mensen blijft het bij een feitelijk nieuwsbericht. Toneelschrijver Peer Wittenbols hakt die kille afstand genadeloos weg in zijn nieuwste stuk Amora, dat hij speciaal voor festival HartsTocht van Het Zuidelijk Toneel schreef.
Het stuk roept sterke herinneringen op aan de berichtgeving rondom de commandant der strijdkrachten generaal Peter van Uhm, die op 18 april 2008 zijn eigen zoon Dennis verloor aan het front. Ook in Amora  verliest generaal Hektor (Paul R. Kooij) zijn zoon Leander op het slagveld. In zijn rouwen moet hij de juiste balans zien te vinden tussen zijn officiële functie en het vaderschap. Wat weegt zwaarder? Ondertussen zoekt hij troost bij zijn vrouw Iona (Raymonde de Kuyper), maar die worstelt met haar eigen verdriet. Het gebeurt vaker dat er in zo'n situatie verwijdering ontstaat tussen een echtpaar. Wittenbols verwoordt dat onbegrip krachtig met een verwijt afkomstig van de generaal aan het adres van zijn vrouw: 'wezenlijk verdriet slaat naar de darmen, niet naar de tong'. Fabio (Justus van Dillen), de beste vriend van Leander, kampt tegelijkertijd met een posttraumatische stressstoornis, wat zijn weerslag heeft op de prille relatie met zijn vriendin (Saar Vandenberghe).
De openluchtvoorstelling Amora heeft iets weg van een eigentijdse Griekse tragedie over oorlog, afscheid en de dood. Deze twintigste productie van het vaste duo regisseur Rob Ligthert en Peer Wittenbols is echter niet slechts kommer en kwel, maar gaat net zo goed over de liefde en het leven. De humor komt vooral tot uiting via het koor, een groepje oude roddelende, zwarte weduwen, dat - kennelijk kon Wittenbols nog geen afscheid nemen van het eerder door hem geschreven De Broekneus - zelfs een vunzige lofzang op het mannelijk geslacht smiespelt. Het clubje wordt aangevoerd door de meest ondeugende van allemaal ; een afschuwelijk oud geschminkte, maar dwars door die make-up heen voortreffelijk spelende Nanette Edens.
Allen de locatie in Eindhoven naast het Parktheater was op zijn zachtst gezegd wat ongelukkig gekozen. Door voorbijrijdende auto's en schreeuwende jeugd werd de aandacht nogal eens afgeleid van de teksten van Wittenbols die juist zo de moeite van het beluisteren waard zijn. Hopelijk zijn de de speelplekken in de overige steden die Amora aandoet, beter geselecteerd.

De Telegraaf

'Amora' toont hoe oorlog uiteindelijk iedereen verandert

Leander, de zoon van generaal Hektor, is dood. Zijn lijk is onderweg naar huis. Het tragische nieuws - vooruitgesneld - verpest de vreugde over de terugkeer van de mannen. Het volk moet rouwen. Eerst huilen bidden, dan pas met elkaar naar bed. Zo begint Amora, een voorstelling over oorlog en verlies, en het effect ervan op een gemeenschap. De gedachten gaan meteen naar 18 april 2008, toen Peter van Uhm, net één dag in functie als Commandant der Strijdkrachten, zijn zoon in Afghanistan verloor. Diep bedroefd en ontroostbaar als vader, standvastig en vastberaden als generaal gaf Van Uhm, in uniform, de schoenen gepoetst, een persconferentie. Ziehier, het centrale conflict van 'Amora', het noodlot dat Hektor (Paul R. Kooij) treft. Actueel thema, vormgegeven als overtuigend klassiek drama, met een koor van weduwen dat roddelt, klaagt, joelt en commentaar geeft op de gebeurtenissen. Het kent de gevolgen van oorlog maar al te goed.
Iona (Raymonde de Kuyper), moeder van Leander, wil zo snel mogelijk haar dode zoon zien. Hektor weigert dat. Corvus, p.r.-manager in het leger, lekker glad en temend gespeeld door Michel Sluysmans, wil het conflict sussen. Hoe eerder de generaal en zijn vrouw publiekelijk reageren op de dood van hun zoon des te beter. "Het volk wil u zien vechten tegen uw tranen, en dat gevecht zien winnen", zo stoomt hij Hektor klaar voor de publieke ceremonie. En tegen Iona: "Uw man is vandaag nog generaal, morgen, deze tijd, kan hij weer vader zijn." Een interessante strijd, met een lijzige, cynische, boze Iona, wars van elk militair protocol, en Hektor die vergeefs om begrip en medeleven vraagt.
Een plot kun je navertellen maar - aiaiai - taalzieke, taaldronken zinnen niet. Schrijver Peer Wittenbols bezingt de gruwelen van de oorlog en de geneugten van de liefde in vieze, vette taal. Zo laat hij de tandeloze weduwen gerust 41 synoniemen opsommen voor 'pik' (onmisbaar instrument voor elke soldaat). Bestaande teksten ontsporen (bijvoorbeeld het 'Onze Vader'). Er zijn wiegeliedjes en rijmpjes, die de acteurs verleiden tot rijk, afwisselend spel. Favoriet: Stella (Saar Vandenberghe) die als een pseudonaïef kindmeisje in camouflagelingerie onder een jas uitdagend een te flauw rijmend liedje zingt voor haar soldaat. Dat Vlaams. Ook de buitenlocatie werkt bijzonder goed. Acteurs komen op, gaan af, en dolen nog wat rond in de donkere nacht, tussen de bomen van het park.
Amora stelt belangrijke vragen over hoe wij rouwen. En of dat publiek moet. En hoe dat dan moet. Maar meer nog toont Amora - losjes gebaseerd op Lysistrata van Aristofanes - hoe oorlog iedereen verandert, een gemeenschap ontwricht.

Trouw