Scheppingsdefect • Toneelgroep Cargo
Een komedie over het programmeringsfoutje in de mens dat machtswellust heet
Laat u meevoeren in de fantastische wereld van Nemigen Witlox, de (zelfbenoemd) leider van alles dat leeft. Maak kennis met een groot visionair, een aartsoptimist, een begenadigd spreker, kortom: Nemigen Witlox is een geweldige persoonlijkheid. Jammer alleen dat de rest van de wereld daar nog van overtuigd moet raken.
Nemigen heeft besloten om zich voor het eerst sinds jaren publiekelijk aan het volk te vertonen. Zijn doel: de toehoorder kennis laten nemen van de levenskunstenaar die hij is. Maar omdat Nemigens miljoenenverslindende bouwproject Stairways hoger op de gespreksagenda van journalist Werner staat, loopt het interview niet geheel volgens plan. Een avond vol onbedoelde openhartigheden volgt, waarin het vuur aan de schenen van de personages wordt gelegd.
Toneelgroep Cargo speelt nieuwe toneelteksten van schrijver en artistiek leider Marcel Osterop. Met Scheppingsdefect schreef Osterop een komedie over het programmeringsfoutje in de mens dat machtswellust heet. In eerder werk liet Osterop al zien te beschikken over het talent om schijnbaar alledaagse situaties met gevoel voor humor te verwoorden in scherpe dialogen. Zo schreef de Volkskrant over het kantoordrama Bloedjeuk: “Een spitsvondige tekst vol goed getimede humoristische zinnen” en De Telegraaf over de zwartgerande relatiekomedie Gewürztraminer: “Knap is dat de jonge theatermaker niet alleen een vlotte en eigentijdse relatiekomedie aflevert. Osterop graaft dieper en komt op ingehouden wijze tot een conclusie die hout snijdt.”
tekst & regie Marcel Osterop spel Joost Dekker, Justus van Dillen, Dimme Treurniet en Heike Wisse dramaturgisch advies Martine Manten muziek William Bakker decorontwerp Catharina Scholten lichtontwerp Stan Bannier kostuumontwerp Jolanda van de Ven regieadvies Rob Ligthert
Een geinig verhaaltje
Als elk volk de leider krijgt die het verdient, dan moet het volk dat dictator Nemigen Witlox als roerganger heeft wel het domste volk ter wereld zijn. Deze Witlox is een van de kleurrijkere personages uit de koker van theatermaker Marcel Osterop. De voorstelling heet Scheppingsdefect en wordt gespeeld door Osterops eigen Toneelgroep Cargo, dat gelieerd is aan het Zuidelijk Toneel. Scheppingsdefect is een komedie. En inderdaad, karikaturen en hyperbolen genoeg. Maar het gaat Osterop om de ridicule dictatorsretoriek. Anderhalf uur krijgt de dwaze Nemigen Witlox (Dimme Treurniet) het woord tijdens een openbaar interview. Trots verdedigt hij zijn ijdele, miljoenen kostende bouwprojecten. Treurniet doet dat met flair, terwijl hij naast een enorme afbeelding van zichzelf staat.
Wat persoonsverheerlijking en megalomanie betreft doet hij niet onder voor echte alleenheersers, zoals de voormalige dictator van Turkmenistan, Saparmurat Niyazov, op wie hij gedeeltelijk gebaseerd is. Zo liet deze Witlox het centrum van de hoofdstad afbreken om er nutteloze witte torens te laten verrijzen. Ook gaf hij opdracht een zee leeg te pompen voor een kunstproject. Er is een gespreksleider genaamd Werner (Justus van Dillen), die kritische vragen stelt. En de dictator wordt bijgestaan door zijn lijfarts en zijn woordvoerster. Uiteindelijk moet de grote leider toegeven dat een onbeantwoorde liefde de reden is van zijn megalomane bouwprojecten. Dan dondert de dynastie voor de ogen van het volk (het publiek) in elkaar.
Een geinig verhaaltje. En dat is wat Toneelgroep Cargo nodig had, nadat het humorloze Geen vijand halverwege de tournee om 'artistieke redenen' werd afgelast. Scheppingsdefect betekent niet gelijk de glorieuze terugkeer van Cargo. Maar goddank doet de groep waar ze goed in is: een taalkomedie spelen. Want in taal zit hem de kneep. Zijn personages bezigen bizarre taalbrouwsels die hun tragiek dienen te verhullen, maar deze ten slotte alleen maar uitvergroten.
De dictator en zijn hulpjes praten als doorgedraaide ambtenaren. In lange, grammaticaal rammelende zinnen proberen ze onmenselijk beleid goed te praten. En dat werkt vaak even grappig als irritant.
Vincent Kouters
De Volkskrant
Soms is de dictator innemend ★★★
Als een gevelde woudreus ligt dictator Nemigen Witlox aan het slot van Scheppingsdefect krijsend en jammerend op de grond. Anderhalf uur lang heeft hij tegenover een scherpzinnig-irritante interviewer zijn megalomane, geldverslindende bouwprojecten, zoals een trap naar een werkende vulkaan, mogen verdedigen. Hij heeft zichzelf benoemd tot leider van een volk; en dat volk zijn wij, toeschouwers en toehoorders. Acteur Dimme Treurniet als Witlox spreekt zijn verdedigingsrede tegen ons uit.
Maar wij, toehoorders, kozen nooit voor deze ijdele dommekracht, die elke geloofwaardigheid mist. In de tekst en regie van Marcel Osterop drukken Witlox, interviewer Justus van Dillen en een lijfarts zich in een ondoorgrondelijk, bizar taalbouwsel uit. Grote woorden over het leed dat alle dictators ter wereld nu eenmaal wordt aangedaan omdat zij dictator zijn, komen voorbij. Telkens verzucht de interviewer, en later ook Witlox’ liefje Teddy, dat zij “de dictator kwijtraken”. Dat geldt ook voor de toeschouwer: wat beoogt Witlox precies? Hij zou ijselijk en kil moeten zijn, als Richard III of een personage van Pinter, maar zijn leiderschap en breed uitgemeten sentiment gaan niet samen.
Dat neemt niet weg dat Dimme Treurniet op zijn mooiste momenten precies bereikt wat een gevaarlijk leider moet doen: hij wordt innemend. Jammer is dat de tekst dan weer in holle retoriek en pompeuze zinswendingen. Het is begrijpelijk dat tekst en regie de dictator in grootse stijl willen presenteren, maar subtiliteit is in zoveel woordenvloed ook van belang.
Kester Freriks
NRC Handelsblad
Deze dictator is domweg niet slecht genoeg
Wat valt er te doen tegen de redeloze macht van een dictator? Te hoop lopen, er mee leven of het systeem omver proberen te lachen. Humor is het wapen van de machtelozen.
Toneelgroep Cargo, het dochtergezelschap van Het Zuidelijk Toneel, koos voor de derde mogelijkheid in ‘Scheppingsdefect’. Gisteren ging dit nieuwe stuk van Marcel Osterop in première in de Verkadefabriek in Den Bosch.
„De eerste zinnen van een meesterwerk klinken vaak hetzelfde als een grote mislukking”, zegt volksleider Nemigen Witlox in het begin van het stuk. Een mooie, filosofische uitspraak, die op een groot wantrouwen tegen taal en woorden duidt. De makers bouwen het stuk mooi op. Imponerende koperen lampen aan het plafond, een zwoel muziekje en vogelgekwetter dat aan de komst van de leider vooraf gaat. Dictaturen beginnen vaak als een lieflijke belofte voor ze hun ware aard tonen.
De journalist Werner interviewt volksleider Nemigen Witlox, omdat deze in een vlaag van gemoedelijkheid verantwoording wil afleggen aan het volk. Werner confronteert hem met drie geldverslindende mislukkingen. Staaltjes van machtsmisbruik, waarvoor Witlox verantwoordelijk is en waarvoor het volk nu krom moet liggen.
De dictator heeft duidelijk zijn zwakke momenten, maar probeert zich te verschansen achter een façade van holle frasen. Hij wordt daarbij trouw terzijde gestaan door zijn vertrouwensarts Junior en zijn plaatsvervangster Teddy. Zij kappen kritiek af, sturen de Werner een woud van woorden in of maken de vragen onschadelijk door hem steeds te onderbreken en over iets anders te beginnen. Niet een dictator houdt het volk in zijn eentje er onder. Hun gewiekste, maar in de grond kromme redeneringen ademen een aanstekelijk absurdisme.
Toen Osterop zijn tekst schreef, wist hij nog niet dat in korte tijd zoveel vermeend onaantastbare dictators in moeilijkheden zouden raken. Een cadeautje voor een tekstschrijver om zo de actualiteit in de schoot geworpen te krijgen.
Toch lukt het Cargo niet daar volledig munt uit te slaan. Daarvoor is Nemigen Witlox, een mooie rol van Dimme Treurniet die schaamteloos buldert maar ook kan flemen, in al zijn eenzaamheid en hunkering naar liefde te veel mens en zijn de anderen te veel karikaturen. Nemigen raakt steeds meer zijn greep op zijn gehoor kwijt en wekt uiteindelijk eerder mededogen en soms zelfs sympathie. Daar hoeven Khadaffi, Assad of Moebarak echt niet op te rekenen en terecht.
Absurdisme kan een scherp wapen zijn tegen machtsmisbruik, maar in ‘Scheppingsdefect’ werkt dat niet. Nemigen Witlox is daar domweg niet slecht genoeg voor.
Mieske van Eck
Brabants Dagblad