Heilig Vuur • Het Zuidelijk Toneel
Heilig Vuur dompelt je onder in een totaal-ervaring. Het Zuidelijk Toneel verbouwt voor deze locatievoorstelling de oude wolfabriek 3 Suisses in Tilburg - de thuishaven van Het Zuidelijk Toneel - volledig om tot de brandhaard die Jeruzalem heet. Je maakt een reis door de donkere nauwe straten van de oude stad en kan je daarbij niet onttrekken aan de geloofsstrijd die woedt tussen christenen en moslims.
Saladin is een jonge islamitische sultan. Hij heeft zojuist de kruisridder Koert gevangen genomen. Koert wordt tegen zijn verwachting in gespaard en hij redt vervolgens het meisje Recha, dochter van een joodse moeder, uit een brandend huis. Koert en Recha kunnen elkaar niet meer loslaten.
We bevinden ons in het Jeruzalem ten tijde van de Kruistochten. Moslims en christenen voeren een even uitzichtloze als bloedige strijd om de Heilige Stad. Joden proberen hun neutrale plek te behouden. Er zijn veel tegenstrijdige belangen en er heerst voortdurend angst. Het ware geloof is inzet van de strijd.
Rob Ligthert en Bouke Oldenhof nemen de verschillende godsbelevingen onder de loep in een voorstelling die gaat over het zoeken naar antwoorden op levensvragen. De ouderen in het stuk gaan uit van vaste waarden; de jongeren zijn op zoek naar een eigen(tijdse) identiteit en juist volop in beweging.
Bouke Oldenhof schrijft een sprankelende eigentijdse toneeltekst, losjes gebaseerd op Nathan de Wijze van G.E. Lessing. In Heilig Vuur geeft hij de jeugd het woord. Biedt geloof een ankerpunt in de zoektocht naar je identiteit, of is het een reden voor strijd?
Heilig Vuur is in het weekeinde te bezoeken voor publiek (15+). Doordeweeks speelt de voorstelling overdag voor groepen scholieren.
regie Rob Ligthert tekst Bouke Oldenhof spel Daniel Cornelissen, Justus van Dillen, Bert Geurkink, José Kuijpers, Stefanie van Leersum, Mirjam Stolwijk dramaturgie Martine Manten decorontwerp Michiel Voet kostuumontwerpDorien de Jonge geluidsontwerp Jaap van Keulen video Catharina Scholten lichtontwerp Tom Verheijen kostuums Jolanda van de Ven regieassistent Tim Verbeek assistent video-ontwerp Joachim Rümke techniek Stan Bannier, Emile van Gils, Wilfried van der Grinten, Dick Huetink, Arno Kroes, Bob Wenstedt foto's Phile Deprez
Het verhaal en het spektakel zitten elkaar voortdurend in de weg ★★
Het Zuidelijk Toneel presenteert in de voorstelling Heilig Vuur de middeleeuwse geloofsstrijd als ‘totaalervaring’. In een tot brandhaard Jeruzalem omgebouwde oude wolfabriek in Tilburg vechten joden, christenen en moslims om het ware geloof. Om het publiek daar zo dicht mogelijk op te krijgen, wordt geen middel geschuwd. Groot geprojecteerde beelden van bewakingscamera’s, een bewegende tribune en harde muziek maken duidelijk dat we hier niet met de minste oorlog te maken hebben.
Desondanks kan regisseur Rob Ligthert de verwachtingen die een term als ‘totaalervaring’ schept, niet inlossen. In de anderhalf uur die deze familievoorstelling duurt, wil hij ook nog een verhaal kwijt over drie jongeren op zoek naar een eigen identiteit. Het verhaal, geschreven door Bouke Oldenhof, en het spektakel zitten elkaar voortdurend in de weg. Waardoor het een gehaast overkomt en het ander een beetje tegenvalt. Net als je denkt dat het allemaal gaat losbarsten, gaat het licht uit en is het klaar.
Terwijl de oude fabriek toch een zeer geschikte plek is voor het atypische allestheater dat Ligthert wilde maken. Deze locatie is overigens niet toevallig gekozen. De fabriek is het nieuwe onderkomen van Het Zuidelijk Toneel in Tilburg, waar het subsidieklimaat voor de groep beter schijnt te zijn dan in de voormalige standplaats Eindhoven. De industriële stijl van de hal, met veel metaal en bijvoorbeeld een zichtbaar ventilatiesysteem, bepaalt de vormgeving van de voorstelling. Er is een vorkheftruck om decorstukken, onder andere een moskeekoepel, te verplaatsen. De joodse vrouw die in wapens handelt, heeft haar koopwaar in flightcases verpakt. En er hangen plastic tochtflappen, waarop de projecties verschijnen. In dit postapocalyptische landschap worstelen een jonge sultan, een jonge kruisridder en de aangenomen dochter van een joodse moeder met hun twijfels over het geloof. Terwijl de oudere generatie het conflict juist probeert aan te wakkeren. Daar hebben ze zo hun redenen voor, die meestal neerkomen op wraak voor wat hen ooit is aangedaan. Maar de details blijven vaag. Ook de consequenties van de keuzes die iedereen maakt, krijgen we niet te zien. Daar was geen tijd meer voor. Want de tribune kon ook nog bewegen. Langzaam schuift de stellage met daarop honderden mensen naar voren, de fabriekshal door. Als een pletwals door Jeruzalem. Komen we daardoor nog dichter op de actie? Nee. Ten eerste is er nauwelijks enige actie te bekennen in dit Jeruzalem vol twijfelaars. En ten tweede: de acteurs lopen voor de tribune uit, waardoor de afstand altijd even groot blijft. Uiteindelijk staat de tribune voor een breed raam en staan de spelers buiten op straat. Ze babbelen wat en lopen dan weg. Het bleef nog lang rustig in Tilburg.
Regisseur Rob Ligthert kan de verwachtingen die een term als 'totaalervaring' schept, niet inlossen.
Vincent Kouters
De Volkskrant
Heilig Vuur ★★
Welke God, welke godsdienst is de ware? Die vraag, of liever het onvermogen om de gelijkwaardigheid van de drie wereldreligies – christendom, jodendom, islam – te erkennen vanuit een absoluut superieur geacht eigen geloof, is nog altijd oorzaak van oorlogen en bloedig geweld. En daarmee een even heftig, actueel als boeiend thema.
Het werk van de Duitse schrijver Gottfried Ephraim Lessing (1729- 1781) is ervan doordrenkt. Als vrijdenker wees hij elk fanatisme af. In zijn beroemdste stuk ‘Nathan der Weise’, dat tijdens de kruistochten in de twaalfde eeuw speelt, ontdekken een joodse handelaar, een moslimvorst en een jonge tempelier hoe dicht zij in wezen bij elkaar staan.
Nathan der Weise behoort tot de belangrijkste werken uit de Verlichting. Het is de inspiratiebron voor maar liefst twee nieuwe producties, die deze maand hun première beleven. Eind oktober komt een bewerking van Helmert Woudenberg, ‘De sultan en de jood’, en afgelopen weekeinde wijdde Het Zuidelijk Toneel met zijn versie “Heilig Vuur’ er zijn nieuwe Tilburgse locatie mee in.
Schrijver Bouke Oldenhof en regisseur Rob Ligthert hebben het origineel verbouwd tot een zogenaamde totaalervaring, die je moet onderdompelen in de geloofsstrijd die woedt in de donkere nauwe straten van het oude Jeruzalem. Dat valt niet mee in de immense ruimte van een voormalige fabriekshal, waar schaarse decorstukken op vorkheftrucks worden opgereden en op tochtflappen plaatsaanduidingen of oorlogstuig worden geprojecteerd.
Ook de tekst maakt het moeilijk je in te kunnen leven in de zoektocht naar religieuze identiteit. Behalve voor regulier publiek (de weekeinden) wordt de voorstelling doordeweeks voor middelbare scholieren gespeeld. Mogelijk om het voor hen behapbaar te maken lijdt ‘Heilig Vuur’ aan versimpeling – filosofisch én qua intrige.
Elk geschil is afgevlakt tot ruzietonen en een enkele diepere gedachte verdrinkt in de kale ambiance. De acteurs krijgen te weinig inhoud in handen om hun personages tot meer dan platte types te maken, terwijl wel ruimte is genomen voor irritante zijpaadjes: een patriarch die een uitstorting onder zijn rok krijgt, als hij een als man vermomde moslima ontmaskert, en zich jammerend kastijdt. Geen wonder dat het “Stoor ik?” van een passerende kruisridder dan een lachsalvo aan honderdvijftig havoscholieren ontlokt.
Hoewel die jongeren verder redelijk rustig bleven, waag ik te betwijfelen of ze er iets van mee hebben genomen. Het onderwerp verlangt een minder afstandelijke en veel kwetsbaarder bedding om indruk te maken.
Hanny Alkema
Trouw
Regie als afleidingsmanoeuvre ★★★
Een theaterbezoeker is een positief mens. Je bent je huis uit gekomen omdat er iets moois staat te gebeuren. Je bent honderd procent ontvankelijk, klaar voor je vijfsterrenoordeel. Vanaf het begin van de voorstelling werk je net zo hard als de acteurs om er een succes van te maken. Als er een gaatje is om te lachen, lach je. Je luistert geconcentreerd, op zoek naar poëzie, iets bitters, iets zoets. En dan kan het toch gebeuren, zoals bij Heilig Vuur van Het Zuidelijk Toneel, dat je gaandeweg beseft dat euforie er niet inzit. Dat je luistert naar een futloze tekst, van Bouke Oldenhof, die een veelbelovend onderwerp als strijdende religies in nikszeggendheid smoort. Je beseft dat je plezier hebt in de filmpjes, de muziekjes en het geklooi met decorstukken en een vorkheftruck, maar dat regisseur Rob Ligthert er daarmee niet in slaagt spankracht in zijn voorstelling te brengen. Dat het geinig is wat voor raars hij doet met de tribune, al zie je geen verband met het stuk. Prettig is dat je wordt beziggehouden. Regie als afleidingsmanoeuvre.
Je beseft ook dat Bert Geurkink en José Kuijpers degelijke acteurs zijn die echt wel weten wat ze doen, maar dat ze een beetje moeten worden uitgedaagd. En dat die jonge acteurs wel potentie hebben, maar in sommige scènes misschien moet worden verteld waar ze hun blik op richten en of ze dat stuk folie nou moeten oppakken, of toch laten liggen.
Je betreurt dat van Ligthert dat ene bijzondere beeld – van twee christenen die zichzelf kastijden met karwatsen – niet te lang mag duren. Dat hij almaar doorjakkert. Zodat je als positief mens met spijt weer buiten staat. Omdat je straks niemand enthousiast kan vertellen dat er een toneelvoorstelling is die je niet mag missen.
Ron Rijghard
NRC Handelsblad
God bestaat alleen als je bang bent voor een ander
Heilig Vuur is een beklijvende jongerenvoorstelling over de destructieve gevolgen van hardnekkige geloofsovertuigingen. Verplichte kost voor iedere vijftien-plusser. Beweegt het plafond nu, het decor of is het och de tribune? Even krijg je een soort Villa Volta-gevoel bij ‘Heilig Vuur’ van Het Zuidelijk Toneel, dat zaterdag in première ging. Het publiek beweegt in de voorstelling mee, een sterke vondst, alleen uit te voeren in het grootse, grondig vertimmerde Tilburgse thuishonk van het gezelschap, een oude wolfabriek. In ‘Heilig Vuur’, voor maximaal 180 bezoekers, beland je in het middeleeuwse Jeruzalem. Hoewel, middeleeuws? Er rijdt een heftruck af en aan, door de straten weerklinkt een mitrailleur, Arabische techno en een echo van Geert Wilders. De heilige stad is een strijdtoneel van moslims, christenen en joden. Niemand wil oorlog; sultan Saladin niet, kruisridder Koert niet , de priester niet en ook de joodse Natha en haar aangenomen dochter Recha niet. Want uiteindelijk verliest iedereen. Tóch komt er na een kortstondige wanenstilstand weer oorlog want er is nu eenmaal maar één allesbepalende God: Allah, Jahweh en God. Een generatiekloof dient zich aan. Terwijl de ouderen dogmatisch vasthouden aan hun geloof, heeft de jonge garde zo haar twijfels. Waarom zouden Goden niet gewoon kunnen samenwerken, wanhoopt de feestende, coke snuivende Saladin (een sterke Justus van Dillen), nadat hij kruisridder Koert uit zijn dodencel heeft vrijgelaten. En waarom heeft God de mens zo gemaakt dat hij steeds maar weer kwaad doet?
Is er überhaupt wel een God, vraagt de met grote levenskwesties worstelende Recha zich af. Het meisje, een fraaie rol van de net afgestudeerde Stefanie van Leersum, en de kruisridder (Daniel Cornelissen) worden verliefd, maar ook hier lijkt het geloof weer een blok aan hun been.
Vooral aan het begin leggen regisseur Rob Ligthert en tekstschrijver Bouke Oldenhof veel uit, en dat is even wennen. Maar HZT mikt met ‘Heilig Vuur’ vooral op één doelgroep: jongeren. Dat moet lukken met dit toegankelijke, maar beklijvende stuk, met steeds net op tijde een goede grap en flitsende videoprojectie. Het moet soms koorddansen geweest zijn voor de makers, want hoe blijf je neutraal in deze gevoelige kwestie? Bijvoorbeeld door te spelen met culturele verwachtingen. Zo betast een door de duivel verleide priester een moslima en geselt zichzelf met een zweep.
De geschiedenis in Israël herhaalt zich jammerlijk, tot op de dag van vandaag. Een oplossing biedt ook het urgente ‘Heilig Vuur’ niet, wel een sprankje hoop dankzij jongeren als Recha. Zij lijkt uiteindelijk - in een verrassend slotdecor – voor geen enkele God te kiezen, want God bestaat dan misschien wel, maar alleen als je bang bent voor een ander. En waarom zou je bang zijn?
Dieter van den Bergh
Brabants Dagblad