Jeanne d'Arc ★★★

"Soms blijft deze Jeanne steken in zwaar Duits teksttoneel en is de enkele vlucht in kitsch en een beetje overacting een welkome verademing. Sallie Harmsen is, als Jeanne d'Arc, van beide markten thuis: soms sidderend, soms saai."  

Tegen het einde van de avond, als we er al zo'n drie uur op hebben zitten, trekt Theu Boermans alsnog alle registers open in zijn voorstelling Jeanne d'Arc. Boerendochter Jeanne (gespeeld door Sallie Harmsen) wordt door de Franse koning binnengehaald als grote heldin. Dankzij haar is de strijd tegen de Engelsen gewonnen, maar zelf heeft Jeanne het gevoel dat ze heeft gefaald. Ze is immers verliefd geworden op een Engelse veldheer. Tijdens dit interne conflict draait de grote houten decormuur spectaculair open en dicht, zien we een podiumbrede projectie van een sterrenhemel en luisteren we naar pompende orgelmuziek.
Heerlijke kitsch is het, als de zinderende finale van een sciencefictionfilm. Via een draailuik bovenin het decor verschijnt dan ook nog Maria, ongeveer zoals ook Obi-Wan Kenobi na diens dood aan boerenzoon Luke Skywalker verschijnt om hem te onderrichtten in het gebruik van The Force, de geheimzinnige kracht die de Jedi gebruiken in de Star Wars-films. Ook Jeanne lijkt een dergelijke buitenaardse kracht te bezitten. Haar tegenstanders noemen haar daarom een heks. Maar de gebroken Jeanne hervindt haar kracht en onder haar aanvoering boekt het Franse leger andermaal een overwinning. Jeanne overlijdt aan haar verwondingen, als heldin. Idealisme wint.
En die brandstapel dan? Belandde Jeanne d'Arc niet op een brandstapel? Jawel, maar die paste niet in de 'romantische tragedie' die Friedrich Schiller voor ogen had toen hij Die Jungfrau von Orleans, zoals het stuk oorspronkelijk heet, in 1801 schreef. Dus dat veranderde hij, zoals hij wel meer historische feiten aanpaste. Vandaag de dag is het stuk goed te spiegelen aan actuele conflicten. Van IS-strijders, meisjes met bommengordels tot de Franse, rechts-radicale Marine Le Pen, die zichzelf schaamteloos presenteert als een moderne Jeanne.
Boermans zegt vooral aangetrokken te zijn tot 'Jeanne d'Arcs meerduidigheid', omarmd als ze is door kerk, feministen en Franse nationalisten. Daarom laat hij in zijn regie de tekst van Schiller, helder vertaald door Tom Kleijn, zoveel mogelijk voor zich spreken. Dit levert een relatief sobere voorstelling op, zeker voor wie vorig jaar Boermans kluchtige De Revisor zag. Op de reeds genoemde scène na, is dit vaak een voorstelling van pratende hoofden. Soms mooi, zoals de eerste scènes aan het hof van verstoten koning Charles VII, als die op het punt staat zich over te geven aan de Engelsen en Jeanne plots bij hem op de stoep staat als door god gezonden. Soms saai, als de zoveelste massale veldslag buiten beeld wordt uitgevochten, terwijl een acteur machteloos toekijkt en verslag doet.
Om de sluimerende saaiheid tegen te gaan, ontwierp Bernhard Hammer, Boermans vaste decorman, een houten wand met luikjes erin die flink en heen en weer gereden wordt over het podium. Er kan ook bewegend beeld op geprojecteerd worden en het ding kan open en dicht, als een poort, bijvoorbeeld naar de residentie van koning Charles of Jeannes binnenwereld. Opnieuw zijn meerduidige interpretaties mogelijk. Wel jammer, die kleine technische mankementen op de première zaterdag in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag.
Ook de acteurs kunnen niet verhullen dat er momenten zijn waarop Jeanne d'Arc nogal zwaar Duits teksttoneel is. Een sporadische vlucht in de kitsch, een beetje overacting, is dan een welkome verademing. Vincent Linthorst doet dat goed, als de wufte en overgevoelige koning Charles VII. Hetzelfde geldt voor Tamar van den Dop, die zijn geliefde Agnes Sorel speelt met een subtiel gek randje. Ook Betty Schuurman is als Koningin Isabeau, de aanvoerder van de Engelsen, een overdreven autoritair figuur en een genot om te zien. Een aantal andere spelers blijft daarbij vergeleken steken in een droge tot gortdroge behandeling van de tekst.
Sallie Harmsen ten slotte, als Jeanne d'Arc, mét kort kapsel, is van beide markten thuis. Het ene moment toont ze met haar verbeten hoofd een strijdlust die doet sidderen, het andere moment is ze net zo'n pratend hoofd. Al met al wordt deze Jeanne nooit een personage van vlees en bloed. (Ondanks al het bloed dat ze gedurende de voorstelling op haar witte kleren verzamelt.) Ze blijft weinig meer dan haar mythische symboolfunctie. Meerduidig, zeker. Maar ook ongrijpbaar, en een beetje saai, net zoals Luke Skywalker. 

De Volkskrant

Sallie Harmsen is krachtige Jeanne ★★★

“De gestalte van Sallie Harmsen in de titelrol is aanvankelijk fragiel. Maar ze groeit op indrukwekkende wijze uit tot de stralende heldin die vijandelijke legers verslaat.”

Een Mariabeeld in stralend wit en hemels blauw draait te voorschijn, stemmen weerklinken, een eikenboom vat vlam: Jeanne d’Arc, de Maagd van Orléans, hoort een goddelijk stem die haar aanspoort Frankrijk te bevrijden van de Engelse legerovermacht. Dit is het majestueuze openingsbeeld van Jeanne d’Arc (1801) van Friedrich Schiller door het Nationale Toneel uit Den Haag.
Onmiskenbaar groots is de aanpak van Boermans en decorontwerper Bernhard Hammer. Een lijst als van een schilderij omvat het toneelbeeld. De toeschouwers kijken erdoor naar een geabstraheerde historische wereld. Jaar van handeling is 1430. In dit decor met schuivende panelen oogt de gestalte van Sallie Harmsen in de titelrol aanvankelijk fragiel. Maar gaandeweg de voorstelling neemt haar persoonlijkheid bezit van het toneel en groeit ze op indrukwekkende wijze uit tot de stralende heldin die vijandelijke legers verslaat. Haar symbool is het witte vaandel met de beeltenis van Maria erop.
De veldslagen tussen de Engelsen en Fransen toont de regie met beelden uit elke denkbare oorlog, vroeger en nu. Dreunend wapengekletter, de schouwburg trilt ervan. Het is indringend. Maar helaas zijn de scènes die zich afspelen tussen de legerofficieren en hertogen onvermijdelijk statisch: daar staan ze dan, de bedaagde mannen in het zwart met hun zwaarden. In theatraal opzicht is het eendimensionaal. Een uitzondering moet gemaakt worden voor Vincent Linthorst als dauphin, de latere koning van Frankrijk: hij weet, gekleed in lange zijden mantel, perfect de ontgoochelde vorst te spelen met bangelijke trekken.
De toneelpersonages van Schiller zijn soms wat hol, of schetsmatig; op conventionele wijze retorisch. Het geluk en de pracht van deze voorstelling liggen slechts bij enkele individuele spelers, behalve Linthorst ook Joris Smit als de Engelse aanvoerder Lionel. Jeanne ontmoet hem in de strijd maar kan hem niet doden: ze voelt verliefdheid. Hiermee raken we aan de diepere dramatische kern van het stuk: Jeanne heeft zichzelf het verbod opgelegd menselijke emoties toe te staan. Ze is martelares van God, een uitverkorene. Al roept de geliefde van Charles (Tamar van den Dop) haar ijzig hard toe „dat ze als een vrouw moet zijn met gevoelens”, dan nog geeft Jeanne geen krimp.
Ze is God en Frankrijk toegewijd. In laatste scènes komen het meesterschap van Schiller en Boermans uiteindelijk samen: is Jeanne godsdienstwaanzinig, een heilige, engel of duivelin? Sallie Harmsen speelt volmaakt en met ongekende kracht Jeannes innerlijke verscheurdheid. Met het kortgeknipte haar en de jongensachtige kleding weigert ze elke verwijzing naar haar vrouwelijkheid.
Harmsen maakt van Schillers eenzame Jeanne een rijk geschakeerde rol. Dat in één personage zoveel tragiek kan schuilen en zoveel perspectieven liggen verborgen, van historische tot hedendaagse, mag een klein toneelwonder heten. 

NRC Handelsblad

Deze Jeanne d'Arc is niet serieus te nemen ★★

Soms worden en blijven eeuwenoude kunstwerken een klassieker. Dit hebben ze te danken aan hun schoonheid maar ook aan hun universaliteit, het feit dat we ons er (nog steeds) in kunnen spiegelen. Oude teksten kunnen een mooie basis vormen voor een actuele interpretatie. Toch doorstaan lang niet alle stukken de tand des tijds en bovendien slaan theatermakers soms volledig de plank mis in hun zoektocht naar actualiteit. Dat is nu regisseur Theu Boermans in zijn voorstelling Jeanne d'Arc overkomen. Hij wil laten zien dat het meisje uit Friedrich Schillers nogal langdradige tekst van circa 1800 tegen dezelfde ideologische problemen aanloopt als hedendaagse religieuze (islamitische) strijders. Boermans' poging strandt echter volledig, dankzij ongeloofwaardige regiekeuzes en een zeer misplaatst gebruik van actuele oorlogsbeelden.
Het verhaal gaat over de strijd tussen de Engelsen en de Fransen, die worden aangevoerd door een eenvoudig herderinnetje met een goddelijke opdracht. Deze Jeanne wordt geprotretteerd als een zuiver meisje dat een conflict krijgt tussen haar geloof en haar hart. Verscheurd tussen plichtsgevoel (strijden voor het vaderland) en liefde en vergevingsgezindheid voor de vijand, sterft ze bij uiteindelijk toch tijdens het verdedigen van haar koning. Hoe ze tot die keuze komt, blijft nogal schimmig omdat alle personages een beroep op haar doen.
Aan de veertien (!) acteurs ligt het niet, die schreeuwen en doen hun stinkende best. Vooral Stefan de Walle als Graaf Dunois, Justus van Dillen als officier DuChatel en Joris Smit als Lionel zijn leuk om naar te kijken. Het decor is lachwekkend imposant, met als toppunt een brandende boom achter een schuifdeur. Het grootste probleem van de voorstelling is echter de serieus bedoelde maar enorm oubollige en lachwekkende gevechtsscènes, waarin mannen angstig rondrennen en elkaar met zwaarden te lijf gaan. Boermans illustreert de gevechten bovendien met metershoge videoprojecties die een overload aan echte, vaak actuele, oorlogsbeelden tonen. Het is vooral dit ergerniswekkende effectbejag dat het onmogelijk maakt om deze Jeanne d'Arc serieus te nemen. 

Trouw

Taaie enscenering waarin teveel buiten beeld blijft ★★

Jeanne d’Arc mag dan misschien niet eindigen op de brandstapel in Friedrich Schillers stuk, het maakt de dood niet minder aanwezig. Regisseur Theu Boermans imponeert in zijn enscenering zoals vaker met een groots decor, dat hier bestaat uit enorme houten panelen die de personages als een doodskist omsluiten. De symboliek is helder, doch soms erg letterlijk. Een kroonluchter werpt zijn schaduw als een doornenkroon, een boom vliegt spontaan in brand. Maar de problemen ontstaan in hoe het verhaal daarbinnen wordt verteld.
Vooral het eerste deel van de voorstelling is zeer taai. We zijn hier getuige van een fractie van wat de Honderdjarige Oorlog is gaan heten, een misleidend eenduidige term voor een reeks gebeurtenissen en (burger)oorlogen die zeer complex zijn. De verwikkelingen zijn goed te volgen, maar je kunt je afvragen hoe essentieel ze zijn voor wat Theu Boermans wil vertellen. Feit is dat de voorstelling in deze bedrijven vrij statisch is. En dat er veel scènes worden gespendeerd aan het hof van koning Charles VII waarin wordt gesproken over zaken als militaire strategieën, bondgenoten en overlopers. En ook over Jeanne. Zelfs als ze er zelf bij is.
De veldslagen en daarmee ook de wonderen van Jeanne blijven buiten beeld, wat zich voornamelijk opbreekt in een scène waarin een soldaat beschrijft hoe Jeanne, het jonge meisje van wie we vooral heel veel hebben gehoord, over het slagveld raast als een door God gestuurde wervelwind. Maar problematischer is dat buiten ons zicht en begrip blijft wie zij is, wat haar beweegt. Pas in het laatste bedrijf komt daar echt verandering in. De overwinning is daar, maar Jeanne kan er niet van genieten. Ze vraagt zich af wie ze is zonder die oorlog, zonder haar wapenuitrusting, en huivert voor het antwoord.
Plotseling is er een conflict dat urgent en persoonlijk aanvoelt. Want zit daar niet een kern van de aantrekkingskracht van fundamentalisme? Dat het in al zijn absoluutheid een houvast biedt? Waar in de rest van de voorstelling de verbinding naar de actualiteit via de buitenkant wordt gelegd, met projecties van oorlogsbeelden die steeds verder naar de huidige tijd trekken, daar ontstaat die verbinding hier impliciet.
Maar vooral in relatie tot de eerdere bedrijven voelt dit laatste deel gehaast. Een paar scènes verder heeft Jeanne opnieuw een openbaring en wijdt ze zich terug aan haar goddelijke missie, waarmee haar worsteling al over lijkt voor deze echt is onderzocht. Terwijl daar nu juist de complexiteit zit die mij althans overeind deed schieten en Sallie Harmsen de kans biedt van Jeanne meer te maken dan de verbeten Godsstrijdster. Wat ze in de ruimte die ze krijgt zeer overtuigend doet. In de twijfel openbaren zich de nuances die de mogelijkheid ontsluiten iets te zeggen over fundamentalisme in onze tijd, maar ook over wat daaronder ligt; de complexe zoektocht naar identiteit in een wereld waarin steeds minder houvast is.

Theaterkrant.nl