Mobiel • Het Vervolg
Een zwarte telefoniekomedie
Over hoe een bomaanslag onderhuidse gevoelens laat ontploffen.
Een zware bomaanslag op een vliegveld verandert in één klap het leven van de keiharde rijke zakenvrouw Claudia, de jonge knappe Jan, de depressieve huisvrouw Sara en haar dochter Rosa die zojuist gedumpt is door haar vriend. Vier mensen, vier mobiele telefoons, en een bomaanslag. Volledig uit balans door wat er is gebeurd, volgt er een slapeloze nacht, waarin ze hun mobieltjes gebuiken om elkaar eindelijk en onomwonden te zeggen wat ze nooit eerder durfden. Om ruzie te maken. Ze praten over angsten en frustraties, ze hunkeren naar liefde en contact. En er worden onverwachte liefdesverklaringen afgestoken.
Mobiel is een hedendaagse zwarte komedie. Het is een snelle aaneenschakeling van furieuze, hartverwarmende en hartverscheurende acteursolo’s via mobiele telefoontjes. Voortdurend balanceren de personages op de rand van een zenuwinzinking en verrassen elkaar én zichzelf als ze plotseling het achterste van hun tong laten zien.
Léon van der Sandens regies kenmerken zich door een zinderende, theatrale en muzikale speelstijl waarin de acteur centraal staat.
Mobiel is een voorstelling in het genre van regies van zijn hand als Imago van Ulrich Hub, Mank van Herman Brusselmans, en De gelukkige huisvrouw van Heleen van Royen.
Sergi Belbel (1963) is één van de belangrijkste Europese dramaschrijvers van dit moment. Hij schrijft subtiel, lichtvoetig en bruisend in de sfeer van Pedro Almodóvar. Titels van zijn hand zijn onder meer Strelingen (1992), Na de regen (1993), Het Bloed (1999), A la Toscana (2007). Zijn stukken zijn in meer dan dertig landen overal in de wereld met veel succes opgevoerd. Belbel is sinds 2005 intendant van het Teatre Nacional de Catalunya in Barcelona. Voor zijn regies, vertalingen en toneelstukken heeft hij vele (literaire) prijzen gekregen.
tekst Sergi Belbel regie & vertaling Léon van der Sanden regieassistentie Colleen Smit muziek/sounddesign Danny Weijermans decor- /video-ontwerp Catharina Scholten, Pam Groenestein, Sanne Leufkens kostuumontwerp Dinorah Iorio lichtontwerp Roland de Jong techniek en decorbouw Maurice Huijts, Michel Kaelen, Willem van Knippenberg, Koos Mekel, Marius Snijders, Dirk Teunissen, Marc Zwietink productieleiding Lydia Buisman en Marc Zwietink educatie Kiki Jaski, Dieke Ruwhof fotografie Rikie Gorissen grafische vormgeving Ontwerpbureau B2B assistent
Moeilijk leven met bellers ★
Een beetje terrorist gebruikt tegenwoordig een mobiele telefoon om zijn bommen te laten ontploffen. Maar ook de slachtoffers van aanslagen gebruiken, als ze even kunnen, hun mobieltjes om na de aanslag snel een videootje te maken van alle chaos en ellende. Pas daarna bellen ze naar huis, naar de familie die inmiddels angstig naar de wazige telefoonopnames op het nieuws zit te kijken.
Tenminste, zo gaat dat volgens de Spaanse toneelschrijver Sergi Belbel. In zijn theatertekst Mobiel raken vier personages volledig afhankelijk van hun mobieltje, nadat ze het slachtoffer zijn geworden van een terreuraanslag op een naamloos vliegveld. De tekst wordt nu voor het eerst in Nederland opgevoerd door de Maastrichtse theatergroep Het Vervolg. Een meesterwerk blijkt het niet te zijn.
Belbel verbindt de ontwikkeling van de mobiele telefoon met de verharding van de samenleving. Hoe geavanceerder de telefoon, hoe primitiever mensen met elkaar omgaan. Van een dergelijk toekomstpessimisme moet de voorstelling Mobiel het hebben en dat gaat snel vervelen. Ook omdat relativering niet aan de schrijver is besteed.
Des te opmerkelijker dat Het Vervolg de voorstelling aanprijst als een ‘zwarte telefoniekomedie’. Dat klinkt kluchtig, maar in deze enscenering valt bitter weinig te lachen. De personages zijn vanaf het begin – nog voor de aanslag – tot het eind alleen maar onbeschoft, wreed en compleet gevoelloos. Vele malen schelden ze elkaar overspannen de huid vol, desnoods op voicemail als een directe verbinding niet mogelijk is. De menselijkheid is ver te zoeken, waardoor het moeilijk meeleven is.
De acteurs hebben het ook moeilijk. Bijna alle dialogen worden uitgesproken in een telefoontje, terwijl de ontvanger aan de andere kant van de zaal staat. Met een hand aan het oor en zonder tegenspeler een ruzie uitvechten, is misschien een keer leuk. Maar voortdurend?
Regisseur Léon van der Sanden heeft zijn spelers daarom opgedragen om van lekker dik hout planken te zagen. In die storm aan geschreeuw en gescheld gaat vervolgens het verhaal ten onder.
Het lijkt soms alsof de acteurs tegen elkaar op staan te bieden in hysterie. De verwarde dame die actrice Marie-Christine de Both speelt, is hierop enigszins een uitzondering. Haar lamentabele babbelmonologen zijn grappig en wijzen op een personage van vlees en bloed.
De andere acteurs kunnen echter nauwelijks uit de voeten met hun eendimensionale personages. Ze dwalen doelloos door het overigens wel treffende toneelbeeld van Catharina Scholten: een kille wachtruimte op een vliegveld, vol rode kuipstoeltjes.
Uiteindelijk wil Mobiel iets zeggen over communicatie en knellende familiebanden, maar de summiere verhaallijn maakt die problematiek nergens goed voelbaar. Waarop iedereen zichzelf uit pure wanhoop begon te overschreeuwen.
Vincent Kouters
De Volkskrant
Geslaagde afscheidsregie Léon van der Sanden
Snakken naar écht contact in ‘Mobiel’
Dat een man die Sergi Belbel heet een komedie maakte over mobiele telefonie, heeft in onze taal onmiskenbaar iets ironisch. De Catalaanse theatermaker schreef Mobiel in 2006 voor het Deense gezelschap Plan-B. Regisseur Léon van der Sanden gunt het stuk z’n Nederlandse première en neemt daarmee afscheid van de Maastrichtse theatergroep Het Vervolg.
Altijd en overal kunnen bellen en gebeld kunnen worden. De technologie die dat mogelijk maakte, heeft enorme invloed gehad op de menselijke communicatie. Net als de voicemail en de mogelijkheid om beeld- en geluidsopnamen te maken met een mobieltje. Wat we iemand niet in z’n gezicht durven zeggen, kan nu op veilige afstand worden medegedeeld. En anders laten we gewoon een boodschap achter, sturen een veelzeggende foto of een dito filmpje. Die vervolgens weer een eigen leven kunnen gaan leiden.
Leugens
In de komedie van Belbel blijkt mobiele miscommunicatie gelijke tred te hebben gehouden met de toegenomen mogelijkheden. Terwijl standaardvragen ‘Waar ben je?’ en ‘Wat doe je?’ maar al te vaak opzettelijke leugens uitlokken die de boel nog verder compliceren. Mobiel verweeft daarbij de levens van een naar aandacht snakkende moeder Sara (Marie-Christine de Both) en haar recent gedumpte dochter Rosa (Roos Eijmers) met dat van de dominante zakenvrouw Claudia (Mieneke Bakker), die op haar beurt weer een stroeve relatie onderhoudt met de knappe jongeman Jan (Justus van Dillen).
Sara en Claudia ontsnappen ternauwernood aan een terroristische aanslag op een vliegveld. Die intense ervaring zet hun leven op z’n kop en heeft een reeks van intensieve telefoongesprekken met Rosa en Jan tot gevolg. Het decor van Catharina Scholten schept de mogelijkheid om beide kanten van deze conversaties te volgen, die door een samenloop van omstandigheden steeds meer door elkaar gaan lopen en de verhoudingen op scherp zetten.
Léon van der Sanden laat de acteurs hun spel lekker vet aanzetten in zijn geslaagde afscheidsregie, wat ook past bij ontwikkelingen die in Mobiel steeds komischer worden. Stuk voor stuk weten de spelers weg met die aanpak, waarbij vooral Roos Eijmers zich een groot hysterisch talent betoont.
Toch gaat onder alle hilariteit een serieuzer onderstroom schuil. Deze stuntelende mensjes hunkeren alle vier naar bevestiging, liefde, warmte, lust, gedeelde ervaringen, kortom: naar écht contact. Geen mobiele telefoon die hen dat verschaffen kan, welke nieuwe snufjes ‘ie ook heeft.
Marco Weijers
De Telegraaf
Schoonheid en drama gaan hand in hand in de voorstelling 'Mobiel'
Regisseur zet sterke punt achter zijn Maastrichtse jaren
Tegen het einde van de voorstelling, wanneer het emotionele slagveld kan worden overzien, spreekt de puisant rijke zakenvrouw Claudia in haar mobieltje: ‘Vernietiging zit in ons allemaal.’ Haar geest en haar gevoel zijn lamgeslagen door wat zich daarvoor heeft afgespeeld. Enkele minuten later verkondigt de eenvoudige huisvrouw Sara: ‘Lust is ook een explosie. Een innerlijke. Eentje die geen mensenlevens vernietigt. Integendeel. Zij kan het leven verwekken.’ Het leven van deze twee vrouwen is inmiddels honderd tachtig graden gedraaid.
Was Sara in het begin van het stuk een eenzame, depressieve sloof, aan het eind zit ze vol energie en herboren levenslust.
En wat de rijke Claudia betreft: het verlies van haar uiterlijke decorum weerspiegelt haar teloorgang. Ook de twee jonge mensen, Rosa en Jan, is het stuk een bekentenisdrama en zorgen de nachtelijke gebeurtenissen (een zware bomaanslag op een vliegveld) voor een uitermate bevrijdende catharsis.
Schrijver Sergi Belbel heeft dit drama opgebouwd aan de hand van monologen die de personages in hun mobieltjes spreken. Deze ogenschijnlijk simpele vorm herbergt een geraffineerde dramatische opbouw, met geheimen die de voorstelling pas aan het einde prijsgeeft. En die ik hier dus niet mag prijsgeven. Knap gedaan.
Het spreekt voor zich dat een stuk met deze structuur staat of valt met de individuele acteerprestaties. Mieneke Bakker speelt zakenbitch Claudia met een grandeur alsof het witte mantelpakje en de blonde pruik haar dagelijkse werktenue vormen. We zien de kleine barstjes in haar ‘roestvrij stalen karakter’ steeds grotere scheuren worden. Marie-Christine de Both geeft in haar spel op een welhaast natuurlijke manier uiting aan de metamorfose van huisvrouw Sara. De rol van haar dochter Rosa wordt sterk gespeeld door Roos Eijmers. Voor de scène waarin ze haar vader de waarheid toeschreeuwt, heeft de zaal zelfs een aarzelend open doekje klaarliggen. Justus van Dillen completeert, als jongeman Jan, het spelende kwartet met verve. Het functionele decor met de videobeelden van Catharina Scholten zorgt ervoor dat in deze laatste voorstelling die regisseur Léon van der Sanden bij Het Vervolg regisseert, de esthetiek en het drama hand in hand gaan. Schoonheid en troost als een prachtig slotakkoord van een mooie carrière van bijna twintig jaar bij dit gezelschap. Léon, dank voor de mooie toneelavonden, waarin je altijd de kant hebt gekozen van de kleine man in zijn strijd om een beter bestaan. Het ga je goed. Toi, toi, toi
Jos Prop
De Limburger
Virtuoos onbehagen in mobiele telefoonkomedie
Het ziet er reuze gezellig uit op de speelvloer. Een paar rijen kille kunststof stoeltjes, die het wachten op een vliegveld zo kunnen veraangenamen. Daarboven een paar koele vensterlijsten, in wit en mint, die vóór alles associaties oproepen met elektronische displays. Daartussen ijzeren trapconstructies als verbinding. De interactie tussen de personages wekt al even behaaglijke gevoelens. Direct contact is er vrijwel niet. Er wordt gecommuniceerd via de mobiele telefoon. En dan altijd eenzijdig, nooit in dialoogvorm. Ook niet als een bomaanslag het leven op de luchthaven volledig ontwricht en de onderlinge relaties in versneld tempo laat escaleren.
Met Mobiel neemt de Catalaanse toneelschrijver Sergi Belbel allicht de moderne communicatie op de hak. Dat is niet de enige reden dat zijn werk grote populariteit geniet. In ons land hebben al verschillende groepen met plezier hun tanden gezet in de kantoorkomedie Na de regen. Het is vooral de originele manier waarop hij de relationele en emotionele manco’s in de hedendaagse, ogenschijnlijk zo open maatschappij aanpakt.
Qua vorm en thematiek toont Belbels werk verrassende overeenkomsten met dat van Marijke Schermer, van wie pas Safety First bij Toneelgroep Alaska in première ging. Beide schrijvers beschikken over een scherpe pen, die vlot getypeerde karakters rake formuleringen in de mond legt. Lichtvoetig én venijnig.
In Belbels mobiele telefoonkomedie is de discommunicatie extreem doorgevoerd. Vormgeefster Catharina Scholten en regisseur Léon van der Sanden doen daar nog een schepje bovenop met een even ijzige ambiance als sobere enscenering.
Alsof het een natte washand is die zij stevig in het gezicht van publiek en tegenspelers wrijven tot de wangen ervan gloeien, zo virtuoos laten de acteurs zich door het aangereikte materiaal tarten. Onbehagen? Je zult het krijgen! En ik me daardoor ellendig voelen? Ammenooitniet!
Vier ongelukkigen, die natuurlijk alleen maar hunkeren naar wat liefde en een zweempje contact, maar zichzelf overspelen omdat ze zich daarvoor generen. En dat overspelen wordt zo krachtig aangezet, dat de momenten dat het intieme ‘ikje’ er doorheen kiert des te wranger zijn.
Roos Eijmers en Justus van Dillen zijn met verve een ‘helemáál niet’ hysterische dochter en geknevelde zoon. Maar de ware schwung komt van Vervolgs topactrices, die elkaars tegenpool spelen. Marie-Christine de Both transformeert zo verrukkelijk van depressieve neurotica in warme minnares, en Mieneke Bakker is zo’n stuitend giftige bitch die haar jaloezie amper de baas kan, dat het bijna is of ze getypecast zijn. Als er niet van die geestig in hun spel geweven details waren, die soms het tegendeel van hun gedrag beweren. Beiden zouden zó en even overtuigend elkaars personage kunnen spelen, denk je dan verlekkerd.
Hanny Alkema
Trouw
Mobiel uitrazen na bomaanslag
Met de hoog opgehangen schermen in het toneelstuk Mobiel is iets bijzonders aan de hand. Ze tonen niet alleen vage videobeelden maar er zitten ook echte mensen in. Smalle randen onderaan de panelen zorgen ervoor dat de spelers er niet uitvallen. Het heeft een komisch effect, dat scherp uitgelichte spel in die kunstmatige kaders. Daarbij komt dat de personages, ook als zij de lijsten verlaten, steeds met mobieltjes in de weer zijn. Mobiel draait om dat handige communicatiemiddel waar niemand meer zonder kan. Zeker niet in noodsituaties. De Catalaanse auteur Sergi Belbel situeert zijn drama op een vliegveld dat getroffen wordt door een bomexplosie. Sara en Claudia overleven. In de chaos na de ramp bellen zij degenen die hen het dierbaarst zijn. En hen het meest tot last. Want Belbels komedie gaat minder over de maatschappelijke implicaties van terroristische aanslagen dan over intieme relaties. Over de ambiguïteit van zulke relaties en over de verlossende waarheid. Uit balans door de extreme gebeurtenissen durven Sara, Claudia, Jan en Rosa eindelijk hun hart te luchten. Tegen elkaar en tegen anderen die hen hebben gekwetst, zoals Rosa’s weggelopen vriend. Jarenlange ingehouden woede komt eruit en pijn. Als in een ouderwetse tragedie ondergaan deze moderne mensen een catharsis, die hen humaner maakt. Uiteindelijk laat zelfs de harde zakenvrouw Claudia zachte gevoelens toe. De constante heftigheid van spel en emoties stompt het publiek niet af omdat er steeds weer verrassende wendingen zijn. Zo blijkt de mooie jongen Jan niet de minnaar van Claudia te zijn, maar haar bloedeigen zoon. En het defensieve sloofje Sara ontpopt zich als een sensuele, levenslustige vrouw. Regisseur Léon van der Sanden haalt het beste uit zijn acteurs naar boven. Roos Eijmers speelt de labiele Rosa met hysterische uithalen die over de top zijn, maar toch ontroeren. Marie-Christine de Both als Rosa’s moeder ontwapend door eerlijke eenvoud. Mieneke Bakker als Claudia speelt de verwondbare feeks en Justus van Dillen balanceerd tussen de rol van gigolo en gekneveld kind. Dit is de laatste regie van Van der Sanden voor de Maastrichtse Theatergroep Het Vervolg. Onder nieuwe artistiek leider Arie de Mol slaat het gezelschap een nieuwe weg in. Daarmee verliest Het Vervolg een artistieke motor die in elk geval in Mobiel laat zien krachtige beelden met stevig spel te kunnen combineren.
Anneriek de Jong
NRC Handelsblad