Iedereen is jaloers op de manische rocker Tasso ★★★

Je ziet het vaker op het toneel: een decor dat aan het begin nog helemaal netjes en aangeharkt is, is aan het eind veranderd in een enorme puinhoop. Bij Tasso is het andersom. Bernhard Hammer ontwierp een podium als een vol kunstenaarsatelier met piano, schildersezel, fotostudio en -lampen, borstbeelden van beroemde kunstenaars, een hogedrukverfspuitinstallatie en decorstukken van een elegante kamer waarvan sommige achterstevoren heel nadrukkelijk decor staan te zijn.

Vorig seizoen maakte de jonge garde toneelspelers van het Nationale Toneel Nieuwspoort, een aardige, maar soms wat naïeve voorstelling over de verhouding tussen kunst en politiek, waarvoor de makers een paar weken rondliepen op het Binnenhof. Nu regisseert Theu Boermans met grotendeels dezelfde acteurs (Joris Smit, Hannah Hoekstra en Sallie Harmsen, nu aangevuld met Bram Suijker en Justus van Dillen) één van de oerteksten over dat onderwerp: Tasso van Goethe uit 1787.

Tasso (Smit) is een dichter bij de rijke, jonge mecenas Alfonso (Suijker) in Ferrara. Hij is verliefd op diens zus Leonore (Harmsen), maar maakt zich onmogelijk door ruzie te zoeken met Alfonso’s vriend Antonio (Van Dillen). Zoals hij eerder deed bij bijvoorbeeld Hamlet of De eenzame weg moderniseert Boermans het verhaal onnadrukkelijk. Alfonso is hier geen hertog maar een succesvolle ondernemer op sneakers, Antonio is zijn politieke liaison. De acteurs spreken de bloemrijke taal van het origineel (fris en helder vertaald door Tom Kleijn), maar zijn daarbij modern informele en emotionele mensen.

Smit maakt van Tasso een manische hipsterrocker. Hij levert het manuscript van zijn meesterwerk in bij Alfonso (die het zonder het ook maar open te slaan in een vitrine zet), speelt Angel Eyes op de piano en Pink Floyd op de gitaar en schetst een paar vegen op doek. Hij is de archetypische romantische kunstenaar: wispelturig, impulsief en egoïstisch. Met tegenzin ondergaat hij de ceremonie waarin hij een gouden lauwerkrans krijgt opgezet.

Van Dillen als Antonio is zijn tegenpool: berekenend, pragmatisch en een beetje saai, al zingt hij een lied met een verrassende falset. Maar alle personages zijn ergens jaloers op Tasso; allemaal zetten ze, als ze even alleen zijn, de lauwerkrans op hun hoofd, als om te proeven van zijn vrijheid van denken en leven. Alleen Leonore niet, die te goed Tasso’s destructieve kant ziet.

Tasso is, zoals van Boermans inmiddels wel verwacht mag worden, helder en licht. Maar met drie uur is de voorstelling erg lang en op sommige momenten spreken de acteurs iets te mechanisch en niet lucide genoeg.

Aan het eind is het decor in elkaar gezet. De bustes staan op sokkels, de troep is opgeruimd, de acteurs dragen historische kostuums. Tasso heeft zichzelf te gronde gericht en wordt terecht verbannen. Maar Ferrara is een stukje saaier zonder hem. 

Het Parool

In hippe Goethe klinkt klassieke taal fris ★★★★

All Fonso heet zijn bedrijf, een grappige verwijzing naar xs4all. ‘Connect the world’, staat er op zijn logo. Dit is Goethes Torquato Tasso (1789) anno 2014, en weldoener Alfonso is geen hertog maar een hippe internetmiljonair.
Als het publiek binnenkomt zit zijn zus Leonore op de chesterfield kransen van laurierblad te vlechten. Ook weer zo’n geslaagde vertaling naar het nu, want onwaarschijnlijk is het niet. Sallie Harmsen maakt er een creatief soort bezigheidstherapie van, een beetje zoals jonge hipsters anno nu ook breien. De kransen worden door haar vriendin Eleonore Sanvitale (Hannah Hoekstra) met een spuitbus goud gespoten, terwijl ze met haar heupen wiegt op de klanken van Simian, MGMT en Prince.

Bram Suijker als Alfonso komt meertalig conference-call bellend op, in joggingpak en op sneakers. Zes schilderijen van ‘Basqat’ heeft hij al – ‘Bas-qui-at’ corrigeren de meisjes – en een installatie van Calder. Elk moment hoopt hij daar een meesterwerk van Torquato Tasso aan toe te voegen, de dichter die hij ontdekte en onder zijn hoede nam. En daar duikt hij al op, Tasso (Joris Smit): aarzelend, mensenschuw, gekweld. Hij schenkt Alfonso zijn epos Jeruzalem Bevrijd, hoewel het voor zijn gevoel nog onvoltooid is. Maar Tasso weet dat hij in ruil voor zijn onderhoud uiteindelijk moet leveren. Gaandeweg het stuk komt hij echter tegen die overeenkomst in opstand.
Goethe noemde zijn stuk, gebaseerd op het levensverhaal van de zestiende-eeuwse dichter, zelf ‘theaterschuw’, veel taal, weinig handeling. Zo’n stuk opvoeren in deze snelle, beeldgerichte tijd is een statement, en niet zonder risico – te meer daar het Nationale Toneel het complexe taalbouwwerk grotendeels intact laat. Vertaler Tom Kleijn heeft het weliswaar bekort, maar nergens is getracht het geforceerd te actualiseren. Daar moeten de jonge, soms nog tamelijk onervaren acteurs een flinke kluif aan hebben gehad. Regisseur Theu Boermans stuurt bovendien dus bewust aan op een botsing, of een verzoening, van eigentijdse enscenering en klassieke taal. Dat is gewaagd en moedig.

En zijn acteurs slagen met glans. Gretig zetten ze hun tanden in de overdadige en vaak plechtstatige taal, en maken die luchtig, transparant en fris. Hoekstra als de oversekste Eleonore geeft de jamben een stoere, cynische bite, bij de neerslachtige Leonore, zielsverwant van Tasso, mogen ze vertwijfeld-romantisch klinken en Justus van Dillen als secretaris Antonio (een vlotte realpolitiker in strak pak) vond steile ironie als ingang. Ronduit hilarisch is de Alfonso van Suijker, die zijn tekst nog eens aankleedt met holle ondernemerspraat in Engels, Italiaans en zelfs Japans: Moshi Moshi!
Torquato Tasso is in de opvoeringgeschiedenis vaak geïnterpreteerd als oproep aan de kunstenaar tot verzet tegen de heersende macht. Maar voor Goethe, en ook voor Boermans nu, was het veeleer de reflectie van een worsteling. Hoe vrij is de kunstenaar? Hoe verhoudt hij zich tot de wereld om hem heen; toen het mecenaat, nu politici en subsidiënten? Kan hij vrij zijn en compromisloos, of moet hij concessies doen en praktisch zijn?
Goethe geeft geen eenduidig antwoord. Ja, Tasso vecht zich vrij, maar tot zijn eigen diepe ellende. In de visie van Boermans balanceert de Tasso van Joris Smit vervaarlijk op het randje van irritant. Het maakt zijn personage ongrijpbaar en intrigerend. Dit is zeker geen heiligverklaring van de kunstenaar. Wel van zijn werk, zoals de lichtspot op Tasso’s epos aan het einde duidelijk maakt. Een wijs en waardig slotakkoord: de kunst, daar gaat het om.

NRC Handelsblad

Jong talent over het nut van kunst ★★★

Hij is explosief, kinderachtig en kleinzielig. Maar ook intelligent, onderzoekend en creatief. Daarom is iedereen in het huis van de rijke mecenas Alfonso zo dol op de jonge kunstenaar Tasso. Hij is een soort exotisch huisdier dat intensief is in het onderhoud, maar wel interessant om aan je gasten te laten zien. Als Tasso Alfonso zijn magnus opus aanbiedt, zet Alfonso zich niet aan het lezen, maar plaatst het gedicht in een vitrine. Kunst is om mee te pronken.
De Duitse romantische schrijver Goethe noemde 'Tasso' zijn meest persoonlijke stuk. En inderdaad is 'Tasso' een zoektocht van de dichter naar zijn rol in de samenleving. Moet een kunstenaar mateloos vrij en daarmee ongericht en schijnbaar nutteloos zijn, of moet hij zich voegen naar de smaak en de conventies van de samenleving, maar daarmee ook zijn onderzoekende geest verliezen?
Het is een fijn groepje jonge acteurs dat onder leiding van veteraan Theu Boermans met deze vragen aan de slag is gegaan. Vol verve weten ze zich een weg door de soms bloemrijke volzinnen van Goethe te banen. Vooral Joris Smit als Tasso en Justus van Dillen als de kunsthatende politicus Antonio zijn in staat de abstracte teksten naar hun eigen hand te zetten en van de dichtregels een spannend personage te bouwen.
Mooi is ook hoe Boermans in het verloop van de voorstelling laat zien dat een oplossing niet ligt in de twee uiterste kunstopvattingen van Tasso en Antonio, maar ergens daartussen in. Het decor verandert langzaam van een open, rommelig kunstenaarsatelier in een claustrofobische, gesloten museumzaal. Volledig vrije, ongerichte kunst leidt alleen tot onsamenhangendheid en onbegrip van de maatschappij, maar alleen maar conservatieve en behaagzuchtige kunst is de dood voor de creativiteit.
Het is niet toevallig dat regisseur Boermans juist nu, in tijden waarin het nut van de kunst continu wordt bevraagd, voor 'Tasso' kiest. Hij laat de voorstelling ook niet voor niets spelen door de jongste talenten van zijn gezelschap. Zij zijn het die als jonge kunstenaars in die discussie nog een positie te bepalen hebben.
Tegelijkertijd is die stellingname van Boermans ook problematisch. Het lijkt erop dat hij jonge kunstenaars wil oproepen niet alleen maar experimenteel en autonoom te willen zijn. Maar die oproep hebben de jongeren helemaal niet nodig. De jongste generatie theatermakers is meer ondernemend en meer open naar de samenleving dan ooit. 

Trouw

Modern zedenspel

Het versdrama Torquato Tasso (1789) van Goethe beschrijft één cruciale lentedag uit het leven van de dichter Tasso. Hij levert een meesterwerk af, incasseert lof en bewondering en gaat vervolgens binnen een etmaal fataal in de fout. Behalve Tasso zien we zijn beschermheer en mecenas hertog Alfonso, diens zuster prinses Leonore (een zielsverwant van Tasso, tevens subject van zijn liefde) en haar vriendin Eleonore en tot slot Alfonso’s topdiplomaat Antonio. Thema van het stuk is, behalve de romantische liefde en hoe die beschaafd te beteugelen, vóór alles de verhouding van de kunstenaar tot de heersende macht. Inclusief het ingebouwde conflict tussen vrijheid en maatvoering. En de botsing tussen ‘wat past’ en ‘wat behaagt’. Tasso vat al die kwesties in de voorlaatste, vierde akte van het stuk als volgt samen: ‘Eén baas/ Erken ik, degene die me onderhoudt./ Hem volg ik graag, verder wil ik geen meester./ Vrij wil ik zijn in denken en in schrijven./ In handelen beperkt de wereld al genoeg. (Im Handeln schränkt die Welt genug uns ein).’ Goethe is in Tasso op het irritante af objectief. Hij houdt tot zijn figuren een gepaste distantie. In het spel dat hij speelt met twee centrale ressentimenten – (over)gevoeligheid versus politiek pragmatisme – kiest hij niet. De regisseur die dat wél gaat doen, bijvoorbeeld door van Tasso een oprechte waarheidszoeker te maken en van Antonio een pertinente leugenaar, die maakt de voorstelling misschien sympathieker, maar veel minder interessant. Bij onze ooster-buren weten ze daarover mee te praten. Torquato Tasso is in de afgelopen halve eeuw verworden tot een soort kunstkerstboom, volgehangen met krachteloze meninkjes en boodschappen. Theu Boermans wil van zijn versie van Tasso bij het Nationale Toneel een modern zedenspel maken over de moeizame krachtmeting tussen de kunstenaar en de politiek. Daartoe past hij enkele beproefde Boermans- ingrepen toe. Het decor (Bernhard Hammer) transformeert in de loop van de avond van een rommelig kunstenaarsatelier tot een beschaafd aangeharkte salon des artistes . Hertog Alfonso (Bram Suijker) is hier een in meerdere mobiele telefoons tegelijk kwebbelende ceo van All Fonso’s Network. De prinsessen (Sallie Harmsen en Hannah Hoekstra) zijn decent over kunst en liefde kakelende, vrij oninteressante troela’s. Diplomaat Antonio (Justus van Dillen), Tasso’s meest fervente tegenstander, is hier een strak in het pak gehesen closetnicht waar Arie Boomsma nog een hele hijs aan zou hebben. Hij klust in zijn vrije tijd bij als countertenor. Het oogt allemaal reuze eigentijds, inclusief de bezendering van de acteurs, waardoor je bij vlagen hoort noch ziet wie aan het woord is, terwijl het publiek er in de kleine middenzaal ongeveer bovenop zit. Joris Smit speelt Tasso met aanstekelijke gretigheid. Van zo’n sympathieke, overgevoelige krabbelaar neem je op den duur bijna alles aan. Maar niet dat hij schrijver is. Tasso wordt hier dan ook neergezet als een getergde, multimediale alleskunner. Wat ook wel weer iets heeft in het romantische strijklicht van Goethe als de laatste homo universalis van het Avondland. Maar waaróm dat allemaal zó hysterisch moet, zó randje- melodrama en bij vlagen zó plat? Tasso trekt zich in de voorlaatste scène van de vierde akte af bij het portret van Leonore. Zoiets verzin je in de tweede repetitieweek en gooi je in de vierde week weer weg. Maar misschien mis ik hier iets. Bijvoorbeeld dat het gaat om een doordacht ‘regieconcept’. Waarin regisseur Theu Boermans met Goethe’s Tasso doet wat Tasso doet met zijn rivaal Antonio in het stuk. Alleen dan in de hysterische, melodramatische en platte variant. En als dat zo is, dan is hier sprake van een ouderwets misverstand. Het regisseren van klassieke teksten is waarachtig wel wat meer dan het inkleuren van een inkleurplaat met kleurennummertjes en genummerde kleurpotloden. 

De Groene Amsterdammer

Geheime agenda
Tasso van regisseur Theu Boermans komt pas halverwege op stoom

Regisseur Theu Boermans heeft een reputatie in het revitaliseren van klassiekers. Zijn ensceneringen van Hamlet en De Meeuw gelden als ijkpunten in de moderne theatergeschiedenis. Dat Goethe als toneelschrijver toch van een andere orde is dan Shakespeare en Tsjechov, blijkt bij Boermans’ dappere, maar niet volledig geslaagde versie van Tasso.
Aan het tijdloze onderwerp ligt dat niet. In Tasso onderzoekt Goethe de verhouding tussen kunst en politiek. Moeten kunstenaars zich conformeren, of moet de kunst volledig onafhankelijk blijven van de macht?
Hoofdpersoon Tasso (Joris Smit, gemodelleerd naar dichter Torquato Tasso) is een uomo universale: hij schildert, dicht en musiceert aan het hof van de rijke Alfonso. Tasso heeft zijn hoofd-werk voltooid, De bevrijding van Jeruzalem, en zijn mecenas biedt hem de lauwerkrans aan. Het kost Tasso moeite die te aanvaarden. Het betekent aanpassing, de ware kunstenaar moet afzijdig blijven. Maar voor één keer wil Tasso uit zijn ivoren toren afdalen, want hij heeft een geheime agenda: hij is verliefd op Alfonso’s zus Eleonore (Sallie Harmsen). Zij is ook niet ongevoelig voor de charmes van deze vrijgevochten kunstenaar, maar ze moet aan haar reputatie denken, en stelt Tasso op de proef. Als hij zijn rivaal, de politicus Antonio, de hand reikt, krijgt hij een kans.
We zijn dan halverwege het stuk, en het kost moeite de concentratie vast te houden. Boermans tracht het geheel op te peppen met fraaie muzikale intermezzi, maar slaagt er niet in het drama voelbaar te maken.
In de tweede helft raakt Tasso alsnog in een stroomversnelling, culminerend in een aangrijpende verkrachtingsscène. Het decor verandert in een strak geordend paleis. Tasso ligt, uitgeput en verslagen, op de grond. Een treffende verbeelding van de gebroken kunstenaar die toch is ingelijfd door de machthebbers. 

Elsevier

Het Nationale Toneel eist het bestaansrecht van de kunstenaar op in Tasso ★★★★

“Geluk verheft de gelukkigen om niets.” De talentvolle kunstenaar Tasso krijgt van zijn rijke mecenas Alfonso de ruimte vrij van financiële zorgen zijn dichtwerk te schrijven. Maar wat geeft hem dat recht? In de uitvoering van Goethes toneelstuk Tasso laat het Nationale Toneel treffend de voortdurend aanwezige spanning tussen kunstenaar en zijn al dan niet paraat staande geldschieters zien.

Terwijl Alfonso (Bram Suijker) de champagne ontkurkt nadat Tasso (Joris Smit) hem zijn afgeronde epos heeft overhandigd, kroont Alfonso’s zus Leonore (Sallie Harmsen) hem met een lauwerkrans. “Laat me aarzelen, want ik weet niet hoe ik na dit uur nog verder leven moet,” roept Tasso vervolgens wanhopig uit. Zijn wens wordt meteen vervuld, wanneer zakenrelatie Antonio (Justus van Dillen) aan komt kloppen en Tasso’s talent en de waardering daarvoor fel bekritiseert.

Vrijheid versus harmonie
“De man streeft naar vrijheid; de vrouw streeft naar harmonie.” Leonore en haar vriendin Eleonore zien de bui al hangen. In een confrontatie valt Tasso Antonio aan met een nietpistool. Door de lange dialogen, die weliswaar met veel emotie worden uitgevoerd, verslapt de aandacht snel. Het fysieke spel zorgt ervoor dat de boog toch 140 minuten lang gespannen blijft.

Sterke vertaling Tom Kleijn
De levendige en toegankelijke vertaling van Goethe’s tekst door Tom Kleijn wordt met veel energie uitgevoerd door de vijfkoppige cast. Met name de tekstinterpretatie van titelrolvertolker Joris Smit sluit naadloos aan op de wat ijdele en hooghartige toon van Tasso. De zware passages worden van de nodige luchtigheid voorzien in de toetakeling van het decor, die de woonkamer van Alfonso representeert. Zo smijt Tasso in een woedeaanval het beeld van Ariosto neer en verwoest Antonio Tasso’s portret van Leonore.

Paradox siert Tasso
In Tasso toont Het Nationale Toneel dat het bestaansrecht van de soms koppige en achterdochtige kunstenaar moeilijk te verantwoorden is in een kunstschuwe maatschappij.Tegelijkertijd eisen de vijf acteurs met hun allerminst statische spel en vurige dialogen het recht op te handelen als kunstenaar. Die paradox siert Tasso.  

Cultuurbewust.nl

„Tasso” draak van een verhaal, maar prachtige voorstelling

Eigenlijk is „Tasso” van Goethe een draak van een verhaal. Maar wat maakt Theu Boermans er een adembenemende voorstelling van! In een glasheldere enscenering en met een groep geweldig acterende spelers weet hij precies die elementen naar voren te halen die tijdloos zijn.
Het is niet zo vreemd dat „Tasso” tegenwoordig niet zo vaak meer gespeeld wordt. De personages zijn typische producten van de Romantiek, de tijd waarin Goethe zijn stuk schreef (1789), gekweld door gevoelens die nu alleen nog maar als ‚überromantisch’ te kwalificeren zijn. De dichter Tasso leeft slechts voor zijn kunst en voor de vrouw die hij liefheeft, Leonore, terwijl zij op haar beurt ook van Tasso houdt, maar zich toch niet aan hem durft te geven. Maar daarnaast speelt ook de vraag wat de rol van kunst is. Is het alleen een vorm van belgging of is het een levensbehoefte. Tasso laat zich onderhouden door zijn mecenas Alfonso, maar is hij daarmee ook automatisch bezit van deze schatrijke zakenman?
Regisseur Boermans laat zijn spelers zo nu en dan de sluizen van het melodrama wijd openzetten, maar neemt steeds bijtijds gas terug en relativeert. De vertaling die Tom Kleijn maakte, volgt die lijn. De gedragen woorden van Goethe worden regelmatig verfrissend doorsneden met eigentijdse taaluitingen.

Ideale vertolker
In Joris Smit vond Tasso zijn ideale vertolker. Smit overtuigt tot in de toppen van zijn vingers. Zijn gekweldheid, zijn twijfels, zijn levensangst, Smit weet het voelbaar en zichtbaar te maken. Bovendien blijkt hij over een bijzonder goede zangstem te beschikken. Iets waar hij overigens niet alleen in staat, want ook Sallie Harmsen en Justus van Dillen (countertenor in de aria Euridice van Glück!) blijken op dit gebied het niveau van zingende acteur ver te overstijgen. Harmsen speelt de door twijfels en wroeging gekwelde Leonore mooi ingehouden en biedt daarmee een fijn tegenwicht tegen de uitbarstingen van Tasso. Van Dillen zet een mooie kil-zakelijke politicus neer. De lichte noot komt vooral van Bram Suijker die als de schatrijke zakenman en mecenas Alfonso al die commotie met de nodige verbijstering bekijkt.
Theu Boermans laat met deze voorstelling zien dat ook ‚draken’ een verdraaid mooie toneelavond kunnen opleveren. 

Leidsch Dagblad